In vredesonderhandelingen tussen Israël en de Palestijnse Autoriteit is de toekomst van Jeruzalem steevast één van de heetste hangijzers. Zo liepen de Camp David-onderhandelingen in 2000 erop vast. Het religieuze element in het conflict komt nergens zo sterk naar voren als in de discussie over de toekomst van Jeruzalem.
De status van Jeruzalem
De huidige status van Jeruzalem wordt betwist. Een gedeelte van de stad, in de volksmond vaak West-Jeruzalem genoemd, maakte onderdeel uit van Israël voor de Zesdaagse Oorlog in 1967. Dit gedeelte van de stad wordt door sommige landen niet expliciet als onderdeel van Israël erkend, omdat het Verdelingsplan van 1947 Jeruzalem onder internationaal toezicht plaatste. Andere landen, zoals Rusland en Australië, erkennen West-Jeruzalem als de Israëlische hoofdstad en dus als onderdeel van Israël. Zij zeggen echter hun ambassades pas te verplaatsen wanneer beide partijen een vredesakkoord hebben getekend.
Tegenstellingen in één stad
Een ander gedeelte van de stad, in de volksmond Oost-Jeruzalem genoemd, werd in 1967 door de Israëli’s op Jordanië veroverd. In datzelfde jaar lijfde Israël dit gedeelte van de stad in en werd de Israëlische wet hier onverkort van kracht. De Jeruzalemwet van 1980 bekrachtigde de status van Jeruzalem als ondeelbare hoofdstad van Israël en het Joodse volk. Desalniettemin is de juridische status van Oost-Jeruzalem onduidelijk. Israël heeft het in 1967 veroverde gedeelte van de stad nooit expliciet geannexeerd, maar door de inlijving keerde wel de vrijheid voor Joden en Christenen terug om er hun geloof te belijden. De Palestijns-Arabische inwoners van Oost-Jeruzalem hebben in afwachting van een definitieve statusbepaling van het gebied een permanente verblijfsvergunning gekregen en niet het Israëlisch staatsburgerschap.
Blijvende controverse
De controverse over de status van Jeruzalem werd goed zichtbaar in de discussie over de aanleg van de eerste tramlijn in de stad in 2011. De tramlijn loopt van West-Jeruzalem langs de Oude Stad en gaat vervolgens via de Arabische wijken Shuafat en Beit Hanina in Oost-Jeruzalem naar de Joodse wijk Pisgat Ze’ev. Tegenstanders van de tramlijn menen dat de route van de lijn een latere opdeling van de stad onmogelijk maakt. Voorstanders voeren argumenten aan dat de tramlijn Arabische inwoners helpt en dat de Joodse wijken in Oost-Jeruzalem onder ieder denkbaar vredesakkoord onderdeel van Israël zouden zijn.
De Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) en een pro-Palestijnse organisatie in Frankrijk daagden de Franse transportbedrijven Veolia en Alstom voor de Franse rechter, omdat hun activiteiten illegaal zouden zijn. In 2013 oordeelde de rechtbank in Versailles echter dat de tramlijn geen schending van het internationaal recht vormt. De (pro-) Palestijnse organisaties moesten de Franse bedrijven $117 miljoen aan juridische kosten betalen.
De oude stad
De status van de Oude Stad en haar heilige plekken vormen het grootste obstakel voor een vredesakkoord. Voor Israël is het onacceptabel de controle over de Westmuur te verliezen. De Palestijnen willen echter het bestuur over de Al-Aqsamoskee en de Rotskoepel. De Oude Stad kent Joodse, Arabische en christelijke wijken en heiligdommen voor alle drie religies. Er wordt al duizenden jaren om het bestuur van de stad gestreden en het is dan ook evident dat de Oude Stad een cruciale betekenis heeft voor verschillende groepen.
De Tempelberg of Haram al-Sharif is in dit licht cruciaal. De Tempelberg was de plek waar, volgens de overlevering, de twee joodse tempels stonden en waar de derde tempel uiteindelijk moet komen. Het is dan ook de heiligste plek voor Joden, die dus nu alleen toegang hebben tot de Westmuur ofwel Klaagmuur. Deze muur is een overblijfsel van de tweede tempel en dus het dichtst bij de heilige plek.
Tegelijkertijd is de Tempelberg de op drie na heiligste plek voor moslims, omdat de profeet Mohammed vanaf deze plek naar de hemel zou zijn gestegen. Na Mekka en Medina is deze plek dus van cruciaal belang binnen het islamitische geloof. Het belang ervan laat zich zien door de bouw van de Gouden Koepel en de Al-Aqsa moskee op de berg.
Voor christenen is Jeruzalem van onschatbare waarde omdat het een centrale rol speelt in het leven van Jezus Christus. Het is de stad waar Jezus werd gekruisigd, stierf en volgens de christelijke traditie uit de dood opstond, wat het fundament vormt van het christelijke geloof. De Heilige Grafkerk markeert de plek van zijn kruisiging en opstanding.