2004: Operatie ‘Dagen van Boetedoening’
Tijdens de tweede intifada vond een grootscheepse Israëlische invasie plaats in de Gazastrook. Aanleiding waren de aanhoudende raketbeschietingen vanuit Gaza op Israëlische steden en dorpen en de dood van twee kinderen: Dorit Aniso van 2 en Joeval Abebeh van 4. Het was ook een reactie op een dubbele zelfmoordaanslag van 31 augustus op twee bussen in de Israëlische stad Be’ersheva door Hamas terroristen. De militaire operatie duurde 15 dagen en waren de bloedigste gevechten sinds het uitbreken van de tweede intifada. De militaire doelstellingen werden niet gehaald. Honderden Palestijnen raakten dakloos en honderden hectare landbouwgrond werden omgeploegd om te verhinderen dat vanuit deze gebieden raketten gelanceerd konden worden. In het weekend van 15 oktober kondigden de Israëlische strijdkrachten aan zich terug te trekken uit het Jabalia kamp en andere bewoonde gebieden, maar wel terug te zullen komen wanneer de raketbeschietingen hervat worden.
Hamas voerde deze oorlog overigens zonder zijn geestelijk leider sjeik Jassin. Hij en diens opvolger Abdel Aziz werden op respectievelijk 22 maart en 17 april 2004 door Israël geliquideerd. Israël was vanaf het begin van de tweede intifada begonnen met het liquideren van Palestijnse kopstukken die verdacht werden van het beramen van aanslagen. Onder die kopstukken vielen dus ook Jassin en Aziz.
2006: Operatie ‘Zomerregen en Herfstwolken’
Het Israëlische beleid is gericht op het indammen van terreur en geweld uit Gaza, maar bleek in 2006 uiteindelijk niet voldoende te werken. De liquidaties van Hamas-leiders hadden weliswaar geleid tot een afname van zelfmoordaanslagen, maar de Israëlische terugtrekking uit Gaza had geen rust gebracht aan de gemeenschappelijke grens. Integendeel. Het aantal raketaanvallen op plaatsen in Zuid-Israël vervijfvoudigde. Israël reageerde gewoonlijk met beschietingen op de lanceerinrichtingen.
Toen Hamas de Israëlische soldaat Gilad Shalit via een tunnel ontvoerde, besloot Israël onder de naam ‘Operatie Zomerregen’ Gaza binnen te vallen om Shalit te bevrijden. Shalit werd echter niet gevonden. Eind oktober keerde Israël terug naar Gaza om de zoektocht naar Shalit voort te zetten. De Operatie Herfstwolken (november 2006) bereikte evenmin haar doelen: de bevrijding van Shalit en het stoppen van de beschietingen op het zuiden van Israël. In deze confrontatie kwamen 416 Palestijnen om het leven, waarvan 277 burgers. Aan Israëlische kant vielen 11 doden, waarvan 5 militairen en 6 burgers. Uiteindelijk kwam Shalit pas op 18 oktober 2011 vrij bij een gevangenenruil, waarbij Israël 1027 Palestijnse gevangen vrijliet, waaronder Yahya Sinwar, jarenlang leider van Hamas in de Gazastrook en beschouwd als hét brein achter de terreuraanval van 7 oktober 2023.
2008-2009: Operatie ‘Gegoten Lood’
Hamas heeft zich na de Israëlische terugtrekking in 2006 bewapend met moderne wapens. De voorraden eenvoudige Qassamraketten werden aangevuld met moderne Grad-raketten uit Iran, waarmee zo’n driekwart miljoen Israëli’s binnen schietbereik van Hamas kwamen. Na de machtsovername in 2007 in Gaza, hoefde Hamas zijn strijders niet meer in te zetten tegen het rivaliserende Fatah en kon het zich ten volle richten op de strijd tegen Israël. Hamas liet meteen weten de wapenstilstand van 2006 niet te verlengen. Toen vanuit Gaza op 24 december 2008 een regen van raketten werd afgevuurd, was voor Israël de maat vol. Op 27 december begon het Israëlische leger met een grootscheeps luchtoffensief, ‘Operatie Gegoten Lood’, een week later gevolgd door een grondoffensief. De intensiteit van oorlogsvoering en de volledige economische land- en zeeblokkade van Gaza leidde al snel tot internationale reacties. De internationale gemeenschap beoordeelde het offensief als buitensporig, maar tegelijkertijd was er ook steun voor de Israëlische opvatting dat elk land zijn burgers dient te beschermen.
In VN-resolutie 1860 (8 januari 2009) van de Algemene Vergadering benadrukte de VN dat Palestijnse en Israëlische burgers beschermd moeten worden. Tegelijkertijd sprak de VN zorgen uit over de vele burgerslachtoffers en de vergroting van de humanitaire crisis in Gaza. De resolutie veroordeelde alle geweld en vijandelijkheden gericht tegen burgers. Ook werden de Palestijnen aangemoedigd zich onderling te verzoenen. De resolutie riep verder op tot een volledig staakt-het-vuren, dat moest leiden tot een volledige Israëlische terugtrekking en ongehinderde bevoorrading van Gaza met voedsel, brandstof en medische hulpverlening. Op 18 januari kondigden partijen onafhankelijk van elkaar een bestand aan. Israël begon diezelfde dag met de terugtrekking van haar troepen. In deze Gaza-oorlog kwamen tussen de 1100 en 1500 Palestijnen (burgers en strijders) om het leven en 13 Israëli’s.
2009: Onderzoek VN
In april 2009 stelde de mensenrechtencommissie van de VN (UNHRC) een Fact Finding Mission samen om de laatste Gaza-oorlog te onderzoeken. Het was lastig om een voorzitter te benoemen. De voormalige mensenrechtencommissaris Mary Robinson weigerde. Robinson verklaarde: “de opdracht is niet evenwichtig, omdat de focus ligt op Israël en het mandaat geen onderzoek naar de raketbeschietingen door Hamas inhoudt. Jammer genoeg is het de gewoonte bij deze commissie. Dat valt zeer te betreuren”. De resolutie waarop zij doelde, veroordeelde Israël al voordat er een onderzoek had plaatsgevonden. In de resolutie zegt de UNHRC de voortdurende militaire operaties van Israël ten strengste te veroordelen. Deze hebben geresulteerd in een ernstige schending van de mensenrechten van het Palestijnse volk en in de systematische vernietiging van de Palestijnse infrastructuur.
De Zuid-Afrikaanse rechter Richard Goldstone was uiteindelijk bereid het voorzitterschap op zich te nemen, hoewel hij in eerste instantie het verzoek had afgewezen. Ook hij was van mening dat de opdracht zeer eenzijdig was. Op zijn verzoek werd die mondeling door de voorzitter van de UNHRC bijgesteld. De bevooroordeelde uitgangspunten bleven echter intact. In de eindrapportage schrijft de commissie dat zij de opdracht heeft gekregen ‘alle schendingen van de mensenrechten te onderzoeken, die op welk moment dan ook zijn begaan in de context van de militaire operaties, die in Gaza hebben plaatsgevonden gedurende de periode 27 december 2008-18 januari 2009’.
Hamas en de Palestijnse Autoriteit hebben aan het onderzoek meegewerkt. Gezien de partijdige resolutie heeft Israël niet deelgenomen aan het onderzoek. Over dit mandaat bestond al van meet af aan groot onbehagen in Israël, omdat het de acht voorafgaande jaren van raketbeschietingen op Israël vanuit Gaza onbesproken laat. Hoewel Israël weigerde aan het onderzoek mee te werken, heeft zij wel een eigen onderzoek ingesteld en achter de schermen de Goldstone-commissie geïnformeerd. In haar rapportage wijst Israël op de noodzaak operatie Gegoten Lood te starten om haar burgers te beschermen. Tussen 2000 en 2008 werden vanuit Gaza zo’n 12.000 raketten op steden en dorpen in het zuiden van Israël afgeschoten. Alleen in 2008 werden 3000 mortiergranaten afgevuurd. Steden als Ashkelon, Ashdod en Be’ersheva lagen regelmatig onder vuur.
Conclusies en herziening
Het Goldstone rapport concludeert dat zowel de acties van Hamas, als die van Israël schendingen van de mensenrechten zijn en mogelijk oorlogsmisdaden. Het blijft echter toch vooral Israël dat wordt veroordeeld. In zijn rapportage zegt Goldstone, dat Israël doelbewust burgers beschiet. Tegelijkertijd concludeert Goldstone over de beschietingen door Hamas op Israël, dat deze ‘willekeurige en gerichte aanvallen zijn tegen een burgerbevolking, die gezien kunnen worden als oorlogsmisdaden en schendingen tegen de menselijkheid.(…) Het lijkt erop, dat de bedoeling van deze beschietingen het zaaien van terreur onder de Israëlische burgerbevolking is.’ Ook billijkt het rapport het recht van Israël op zelfverdediging. Verder bevestigt de commissie de complexe militaire situatie, omdat ‘gewapende Palestijnse groepen zich in stedelijk gebied ophouden tijdens de militaire operaties en vanuit daar hun beschietingen uitvoeren’. Ondanks het feit dat de commissie begrijpt dat daardoor veel Palestijnse burgers zijn omgekomen, heeft het Israëlische leger gefaald in het aanwenden van alternatieven. De focus van het rapport lag vooral op Israël. Daarvoor geeft Goldstone een aantal redenen: het grote aantal Palestijnse burgerslachtoffers, het machtsoverwicht dat Israël heeft ten opzichte van Hamas en Israëls weigering aan het onderzoek mee te werken.
Twee jaar later herriep Goldstone zijn belangrijkste beschuldiging aan het adres van Israël. Op 1 april 2011 publiceerde hij in de Washington Post in een opmerkelijk artikel een verklaring, dat met de huidige kennis het onderzoek een ander document geweest zou zijn. Hij betuigt spijt over een aantal beschuldigingen tegen Israël. Israël heeft niet doelbewust burgers beschoten, aldus Goldstone. Hij signaleert dat Israël aanzienlijke middelen heeft ingezet om ruim 400 beschuldigingen te onderzoeken met betrekking tot operationele misdragingen in Gaza. Ook zet hij vraagtekens bij de geleverde cijfers ten aanzien van het aantal Palestijnse doden en gewonden. Daarnaast beschuldigt hij Hamas ervan geen onderzoek te doen naar het eigen wangedrag.
2012: Operatie ‘Zuil van de Verdediging’
Na operatie ‘Gegoten Lood’ zijn Hamas en andere Palestijnse organisaties blijven doorgaan met het afvuren van raketten richting Israël en het graven van ondergrondse tunnels in Gaza. Op 15 november 2012 leidde dit tot een volgende militaire ronde: Operatie ‘Zuil van de Verdediging’. De nieuwste versie van de Iraans-Russische Gradraketten had een bereik van 40 km en daarnaast kreeg Hamas de beschikking over de Iraanse Fajr-5 raket met een bereik van 75 km, waarmee dichtbevolkte gebieden als Tel Aviv en Jeruzalem beschoten werden.
Het Israëlische leger viel Gaza deze keer niet binnen met grondtroepen. De prijs zou te hoog zijn: het zou teveel levens kosten en de economische kosten zouden te hoog zijn. Israël begon een luchtoffensief, nadat Hamas en andere terreurorganisaties vanuit Gaza meer dan 1300 raketten hadden gelanceerd op Zuid-Israël sinds eind januari 2009. Israëls doel was het bestrijden van de terreurnetwerken die vanuit Gaza acties uitvoeren en het stoppen van raketaanvallen tegen Israël, om de veiligheidssituatie te verbeteren en een normaal leven voor de inwoners van Israël te kunnen waarborgen.
Het Iron Dome-raketafweersysteem, dat in deze gevechtsronde voor het eerst werd gebruikt, bleek in staat binnenkomende raketten neer te halen. Tijdens de laatste dagen van het treffen probeerde Hamas het Iron Dome-systeem te testen door dagelijks 200 raketten af te vuren, maar het systeem bleek dat aan te kunnen. Inmiddels heeft Israël de Iron Dome-installaties enorm uitgebreid. De daaropvolgende wapenstilstand duurde tot 26 februari 2013 toen de beschietingen vanuit Gaza hervat werden. Het kwam niet direct tot een regelrechte oorlog. Die begon pas in de zomer van 2014.
2014: Operatie ‘Beschermende Rand’
De directe aanleiding voor deze nieuwe gevechtsronde was de ontvoering van en moord op drie Israëlische tieners. Gilad Shaar (16), Naftali Frenkel (16) en Eyal Yifrach (19) staan op donderdag 12 juni te liften, nabij hun woonplaats in Gush Etzion, ten zuiden van Jeruzalem op de Westelijke Jordaanoever. Er worden honderden Palestijnen gearresteerd en meer dan 1.300 huizen op de Westoever doorzocht. Later bleek dat zij op de dag van hun ontvoering al waren vermoord. Premier Netanyahu hield Hamas verantwoordelijk voor de ontvoering en hun dood. De lichamen van de tieners werden na een intensieve zoektocht pas op 30 juni 2014 teruggevonden in een ondiep graf nabij Hebron. Als reactie werd een Palestijnse tiener, Mohammed Aboe Khdeir, ontvoerd en levend verbrand door drie Israëli’s. De daders waren twee minderjarigen en een meerderjarige, die gevangenisstraffen kregen van respectievelijk 21 jaar en levenslang.
De gebeurtenissen veroorzaakten grote spanningen en het oplaaien van het conflict in Gaza in de zomer van 2014. Na oplopende escalaties, waaronder raketbeschietingen vanuit Gaza en vergeldingsacties, startte Israël een grootschalige militaire operatie tegen Hamas in de Gazastrook. Het doel was het stoppen van raketaanvallen en het vernietigen van de ondergrondse tunnels. Bij deze operatie van zeven weken vielen aan Palestijnse zijde meer dan 2104 doden, waarvan 1462 burgers (253 vrouwen en 495 kinderen). Er raakten meer dan 10.850 Palestijnen gewond, waaronder 3300 kinderen en meer dan 2000 vrouwen. Aan Israëlische zijde sneuvelden 66 militairen, 6 Israëlische burgers en een Thaise ingezetene. Er raakten 1600 personen gewond (450 soldaten en 80 burgers). Hamas vuurde 4591 raketten op Israël af en het Israëlische leger bombardeerde in totaal 5.226 doelen in Gaza.
De felle internationale protesten richtten zich vooral op Israël en betichtten Israël ervan disproportioneel geweld te gebruiken. Vier spelende kinderen op het strand van Gaza kwamen om het leven door het afschieten van een Israëlische granaat vanaf een marineschip. De beelden gingen de hele wereld over. Een bombardement op een VN-school op 24 juli werd scherp door secretaris-generaal Ban Ki-moon van de Verenigde Naties veroordeeld. Israël zei daarentegen dat Hamas VN-scholen gebruikt om munitie op te slaan en om in de nabijheid hun raketten op Israël af te schieten. Vast staat dat het in een dichtbevolkt gebied als de Gazastrook vrijwel onmogelijk is om te vechten zonder dat er burgerslachtoffers vallen.
2023-2024: Operatie ‘IJzeren Zwaarden’ / Simchat Thora-oorlog
In de vroege ochtend van 7 oktober 2023, de joodse feestdag Simchat Thora, drongen duizenden Hamas-terroristen door het grenshek tussen Israël en Gaza en trokken richting de kibboetsen en dorpjes die in de nabijheid lagen. Tegelijkertijd schoot de terreurorganisatie vanuit de Gazastrook duizenden raketten tegelijk af. Wat daarop volgde was een bloedbad dat zijn weerga niet kent. Legerbases werden aangevallen, de aanwezige soldaten vermoord of ontvoerd naar Gaza. Honderden Israëlische burgers, van jong tot oud, werden in hun huizen afgeslacht of onderweg in hun auto doodgeschoten, vrouwen werden verkracht, en woningen werden in vuur en vlam gezet. Op het Supernova-muziekfestival, dat nabij kibboets Re’im gaande was, werden de nietsvermoedende feestgangers overlopen door de zich op motoren en in auto’s voortbewegende terroristen. Maar liefst 364 jongeren vonden de dood: een groot deel van hen werd daarnaast ook nog eens op gruwelijke wijze verbrand of verminkt. De gruwelijkheid was ongekend: er werden meldingen gemaakt van verkrachtingen, onthoofdingen en andere vormen van extreme wreedheid. Daarnaast werden die dag ook nog ruim 250 Israëli’s, zowel burgers als soldaten, ontvoerd naar Gaza: de oudste gijzelaar was 85 jaar, de jongste een baby van 9 maanden.
Het duurde uren voor de omvang van de gebeurtenissen in het zuiden tot de legertop doordrong. De oorzaak daarvan lag in de eerste plaats bij de door Hamas doorgesneden en vernietigde communicatielijnen, maar ook het verrassingseffect speelde een grote rol: Israël had Hamas onderschat en nooit verwacht dat een aanval op deze schaal mogelijk zou zijn. Later bleek dat soldaten op de uitkijkposten wel degelijk gewaarschuwd hadden dat zij in de weken voor 7 oktober ongewone activiteit waarnamen, maar hun meldingen werden niet serieus genomen. Een overheidsonderzoek naar de precieze gebeurtenissen van die dag zal moeten uitwijzen hoe dit zo verkeerd kon gaan.
De aanval, die rond zonsopgang begon, creëerde urenlang chaos, terreur en massale paniek. De beelden van de aanvallen, gefilmd en op social media gedeeld door de terroristen zelf, gingen de wereld rond. De ongekende wreedheden en de talloze slachtoffers schokten Israël en de rest van de wereld diep. Uiteindelijk zou het tot 9 oktober duren voor alle dorpen en kibboetsen weer volledig in handen van het Israëlische leger waren. De vernielingen bleken enorm: vele kibboetsen bleken grotendeels onbewoonbaar geworden en de overlevende bewoners werden geëvacueerd naar hotels door het hele land.
Ook in het noorden van Israël werden vele dorpen langs de grens met Libanon geëvacueerd, vanwege het feit dat Hezbollah onmiddellijk begon met het afvuren van raketten en omdat de Israëli’s rekening hielden met de mogelijkheid dat ook een actie van Hezbollah niet lang op zich zou laten wachten.
Het was duidelijk dat deze oorlogsverklaring van Hamas niet zou worden genegeerd. Minister van Defensie Yoav Gallant maakte op 20 oktober 2023 een driefasenplan bekend. De eerste, reeds gestarte fase was een militaire campagne gericht op “het aanvallen van terroristen en het ontwrichten van de infrastructuur van Hamas door middel van nauwkeurige luchtaanvallen”. De tweede fase van minder intense oorlog zou zijn gericht op het elimineren van restanten van weerstand en in de derde slotfase zou een nieuw veiligheidskader in Gaza worden gecreëerd, waarbij Israël zijn verantwoordelijkheid voor het leven in Gaza zou loslaten en “een nieuwe en veilige realiteit voor Israëlische burgers en inwoners van de grensstreek” zou worden gecreëerd. Na een aantal korte voorbereidende grondoperaties werd begin november 2023 een grootschalig Israëlisch grondoffensief in Gaza gestart.
Na de aanval van Hamas werd in Israël een noodregering gevormd, waarbij oppositieleider Benny Gantz toetrad tot het oorlogskabinet onder leiding van premier Benjamin Netanyahu. Gantz trad op 9 juni 2024 uit het oorlogskabinet vanwege onenigheid over de oorlogsstrategie en het gebrek aan een plan voor de periode na de oorlog. Andere prominente leden van het oorlogskabinet waren minister van Defensie Yoav Gallant en premier Netanyahu zelf. Op 5 november 2024 werd Gallant door premier Netanyahu ontslagen vanwege meningsverschillen over de aanpak van de oorlog in Gaza en het beleid ten aanzien van ultraorthodoxe dienstplichtigen. Na zijn ontslag werd Israel Katz benoemd als minister van Defensie.
Eind november leidde een kort staakt-het-vuren tot de vrijlating van 109 Israëlische en Thaise gijzelaars. Alle kinderen keerden hiermee naar Israël terug, op twee na: de broertjes Ariel (4) en Kfir (9 maanden) Bibas bleven in Gaza met hun moeder.
Eerder waren ook al enkele gijzelaars vrijgelaten. Op 20 oktober 2023 werden twee Amerikaanse vrouwen vrijgelaten. Drie dagen later werden twee Israëlische vrouwen van 85 en 79 jaar door Hamas overgedragen aan het Internationale Rode Kruis.
De ontvoerde soldate Ori Megidish werd op 30 oktober door Israëlische troepen bevrijd uit haar gevangenschap. Op 12 februari werden Fernando Merman en Louis Harr, die vanuit kibboets Nir Yitzhak waren ontvoerd, gered en teruggebracht naar Israël. De meest gewaagde reddingsoperatie was die van 8 juni, waarbij vier gijzelaars in één keer werden bevrijd: Noa Argamani, Andrey Kozlov, Shlomi Ziv en Almog Meir Jan keerden alle vier ongedeerd terug naar Israël, na een huiveringwekkende reddingsactie die maar net goed afliep.
Op dit moment wordt er nog altijd onderhandeld over een nieuw staakt-het-vuren inclusief gijzelaarsdeal.
Er vallen in deze oorlog veel burgerslachtoffers, door de context van oorlogvoering in een dicht bewoonde stedelijke omgeving en omdat Hamas de inwoners van Gaza inzet als menselijk schild. Volgens het Palestijnse ministerie van Gezondheid in Gaza, dat onder controle staat van Hamas, zijn sinds het begin van de oorlog tot januari 2025 meer dan 44.000 mensen omgekomen en meer dan 106.000 gewond geraakt.
Deze cijfers worden door internationale organisaties zoals de Verenigde Naties en de Wereldgezondheidsorganisatie over het algemeen als betrouwbaar beschouwd en worden algemeen in de media vermeld. Echter, sommige rapporten suggereren dat deze aantallen mogelijk systematisch overdreven zijn. Feit is dat Hamas in zijn rapportage geen onderscheid maakt tussen overleden burgers (wat voor doodsoorzaak dan ook) en strijders. Volgens Israëlische inlichtingendiensten zijn minstens achttien van de vierentwintig bataljons van Hamas uitgeschakeld, met naar schatting 20.000 strijders die zijn gedood of gewond geraakt. Ook zijn er inmiddels honderden Israëlische soldaten omgekomen en tientallen burgers in Israël door raketinslagen vanuit Gaza, Libanon of Jemen. Het is belangrijk te beseffen dat in de chaos van oorlog exacte aantallen moeilijk te verifiëren zijn en dat de situatie voortdurend verandert.