De beginjaren
De terreurgroep Harakat al-Jihad al-Islami fi Filastin (De Islamitische Jihadbeweging in Palestina) werd in 1981 opgericht door studenten in de Egyptische hoofdstad Caïro, die waren geïnspireerd door de Islamitische Revolutie in Iran en de Egyptische Moslimbroederschap.
Hun doel is de vernietiging van Israël en de oprichting van een islamitische staat Palestina, inclusief Jeruzalem. Dit zal volgens de ideologen van de PIJ leiden tot vereniging van de islamitische gemeenschap in het Midden-Oosten.
De Palestijnse Islamitische Jihadbeweging (PIJ) werd opgericht ten tijde van de Irak-Iranoorlog. De PLO genoot destijds steun van Irak, en als tegenwicht ging Iran steun verlenen aan de Islamitische Jihad. Met deze steun kon de gewapende tak, de Saraya Al-Quds (De Jeruzalem-brigade) worden opgericht. De terreurbeweging begon in de jaren tachtig, tijdens de Eerste Intifada 1987-1993, met het plegen van aanslagen. In 1988 werd hierop het leiderschap van de jihadistische beweging uitgezet naar Libanon. Hierdoor ontstonden er goede banden met Hezbollah.
Van deze periode tot aan de Tweede Intifada (2000-2005) werd de rol van PIJ aanzienlijk kleiner. Volgens analisten komt dit onder andere door de moord op de leider van de groep – Fathi Shiqaqi – in 1995 op Malta, naar verluidt door de Mossad. Daarnaast had de terreurbeweging destijds niet dezelfde instituten als Hamas om geld op te halen en wit te wassen. Tijdens de Tweede Intifada nam de steun van Iran aan de PIJ echter drastisch toe en sindsdien vervult de terreurgroep weer een prominente rol in het conflict met Israel.
Financiering
De terreurbeweging heeft bovendien een sociaal dienstverleningsnetwerk, vergelijkbaar met die van Hamas en Hezbollah. Tientallen religieuze organisaties, die zich voordoen als ngo’s, moskeeën, scholen en andere organisaties, worden ingezet om populariteit te winnen en geld op te halen. Deze zijn ook actief in Palestijnse vluchtelingenkampen in Syrië.
Iran steunt Hamas al jaren, maar de Palestijns Islamitische Jihad ligt Teheran nauwer aan het hart. Hamas ontvangt naar schatting jaarlijks 50 miljoen dollar, terwijl de Islamitische Jihad 70 miljoen op jaarbasis zou ontvangen van Iran. De terreurbeweging is de op één na grootste factie in de Gazastrook en dit levert soms spanningen op. Zo tracht Hamas wel eens via bemiddelaars als Qatar en Egypte versoepelingen te verkrijgen, zoals het afdingen van de blokkade van Gaza, maar deze onderhandelingen worden regelmatig verstoord door ongecoördineerde aanvallen door de PIJ. In november 2019 en februari 2020 raakte de PIJ in conflict met Israël, zonder dat Hamas hierbij betrokken was.
De escalatie in november 2019 begon met een gerichte aanval door Israël op PIJ-commandant Baha Abu al-Ata. Abu al-Ata werd verantwoordelijk gehouden voor verschillende raketaanvallen en andere provocaties richting de Joodse staat. Binnen een uur na de luchtaanval werden vanuit Gaza tientallen raketten op dorpen en steden in Israël afgevuurd, waarop de Israëlische luchtmacht weer reageerde met bombardementen. Opvallend was de afwezigheid van Hamas in deze escalatie. De Israëlische luchtmacht richtte zich in haar aanvallen dan ook volledig op de PIJ en andere groepen die raketten op de Joodse staat afvuurden.
Onderlinge spanningen
Het uitblijven van actie door Hamas leidde tot onvrede onder andere gewapende facties in Gaza. Er klonken geruchten dat het Palestijnse gezamenlijke verzetscommando op losse schroeven zou staan. Islamitische Jihad zou uit onvrede over Hamas overwegen een ander gezamenlijk commando op te richten met andere groeperingen in de Gazastrook. Hiermee zou Hamas vrijwel alle militaire controle over de kustenclave verliezen. In december kwamen de leiders van de twee terreurgroepen bijeen om hun “sterke bondgenootschap” te benadrukken. Desondanks was Hamas tijdens de escalatie van februari 2020 opnieuw afwezig.
Inmiddels is de aanwezigheid van de Islamitische Jihadbeweging in Gaza zo groot, dat men niet langer spreekt van slechts ‘Hamas’, maar ‘Hamas en de Islamitische Jihad’. Vertegenwoordigers van de factie schuiven tegenwoordig zelfs aan bij bemiddelingen in Egypte. Daarnaast vervult de terreurbeweging een prominente rol in het Palestijnse gezamenlijke verzetscommando. Islamitische Jihad presenteert zich als “speerpunt van het verzet” en geniet sympathie van de hardliners. Zij vinden dat Hamas niet voldoende agressie toont in het conflict met Israël.
De Palestijnse Islamitische Jihad (PIJ) is ook actief op de Westelijke Jordaanoever, met name in steden als Jenin en Nablus. De organisatie richt zich op militaire confrontaties met Israël en heeft geen politieke activiteiten in het gebied.
Recente ontwikkelingen
Sinds oktober 2023 hebben Hamas en de Palestijnse Islamitische Jihad hun samenwerking geïntensiveerd bij aanvallen op Israël. Tijdens de aanval op 7 oktober 2023 viel Hamas Israëlische dorpen aan met steun van PIJ, waarbij burgers werden ontvoerd en als gijzelaars naar Gaza werden gebracht. Het exacte aantal gijzelaars dat door PIJ wordt vastgehouden is niet bekend.
Hoewel de PIJ niet de hoofdrol speelde in deze specifieke aanval, heeft de organisatie in de loop van 2023 regelmatig raketten op Israël afgevuurd. In mei 2023, bijvoorbeeld, vuurde de PIJ tijdens een escalatieperiode meer dan 1.400 raketten en mortiergranaten af op Israëlische dorpen en steden. Sinds de aanval van 7 oktober 2023 blijft de PIJ betrokken bij het afvuren van raketten en mortiergranaten op Israël.