Eind achttiende, begin negentiende eeuw verbeterde de positie van Joden in de meeste Europese landen. Zij kregen dezelfde burgerrechten als niet-Joden, verkregen vrijheid van vestiging, vrijheid in het dragen van kledij en door onderwijs spraken zij steeds vaker de taal van de landen waarin ze woonden.
Credits: Charlap
Veranderende tijdsgeest
Tegelijkertijd vond er in Europa een snelle modernisering plaats. Staten werden steeds meer gecentraliseerd en de ideologie van het nationalisme kwam op. In sommige landen werden Joden als onderdeel van de natie gezien. Maar in landen waar het nationalisme op etniciteit of religieuze overeenkomsten was gericht, hadden Joden het moeilijker. In het Russische Rijk mochten Joden vanaf 1791 slechts in een beperkt gedeelte in het westen van het land wonen. In het Engels heetten deze gebieden ‘The Pale of Settlements’. Joden kregen weer te maken met vervolgingen en pogroms. Velen van hen verloren de hoop om in de samenleving te worden geaccepteerd. Ook in Duitsland en Frankrijk vond aan het einde van de negentiende eeuw een nieuwe opleving van antisemitisme plaats.
Kortom: het nationalisme was in opmars en tegelijkertijd werden Joden op basis hiervan in sommige landen uitgesloten. De ideologie van het nationalisme legde de nadruk op de saamhorigheid van één volk in één land. Volkeren die over verschillende staten verdeeld waren, zoals in Duitsland en Italië, verenigden zich onder deze invloed en vormden één natiestaat. Het mag dus geen verbazing wekken dat Joods-nationalistische ideeën onder Europese Joden aan populariteit wonnen en dat velen van hen een eigen natiestaat wilden stichten.
Joods nationalisme op schrift
Hoewel de Oostenrijks-Joodse Theodor Herzl over het algemeen als de grondlegger van het zionisme wordt gezien, begon de beweging al eerder. In 1882 publiceerde Leon Pinsker uit Odessa het pamflet “Zelfemancipatie”. Hierin kwam hij tot de conclusie dat het Joodse volk nooit gelijkwaardig zou zijn zolang het geen eigen land had. Als minderheid in andere landen én zonder thuisland, zouden Joden altijd worden geminacht. Mede daarom was het noodzakelijk om een eigen Joodse staat te stichten. Pinsker kreeg al snel volgelingen in Oost-Europa, waar het antisemitisme in deze tijd gewelddadiger was dan in West-Europa. Omdat nationalisme voor minderheden in het Russische Rijk verboden was, vormden zij allemaal kleine, illegale clubjes.